„Kobiece bataliony pomocniczej służby wojskowej w Warszawie i Lwowie we wrześniu 1939” – Maria Wittekówna

„Na początku 1939 r. Ministerstwo Spraw Wojskowych zaplanowało powołanie kobiet do pomocniczej służby wojskowej w działach przewidzianych ustawą z 9 IV 1938 o powszechnym obowiązku wojskowym. Przewidywano dla nich kobiecych etapowych formacji zbiorczych – batalionów pomocniczej służby wojskowej, pierwszego w Warszawie, dalszych w miarę potrzeby w innych miastach. (…)
Napad Niemców na Polskę 1 IX 1939 i przebieg kampanii zdezaktualizowały plany działania tych batalionów. Poczynione przygotowania wykorzystane były tylko w dwóch ośrodkach (Warszawa i Lwów – mój przyp.) dla lokalnych potrzeb walki. (…)
We Lwowie rejestracja ochotniczek do pomocniczej służby wojskowej rozpoczęla się znacznie wcześniej, dlatego 1 września już duża ich grupa stawiła się do służby w Komendzie Koła Lokalnego PWK przy ul. Kurkowej. Sformowano oddział do dyspozycji dowództwa Brygady Obrony Narodowej (ON), które wskazało najpilniejsze prace: uruchomienie kuchni polowych, obsługa transportu żywności i dostawy posiłków na linie obrony miasta, obsadzone pospiesznie przez Brygady ON, junaków z przysposobienia wojskowego i kadetów.
W dniu 8 września dowódca Okręgu Korpusu VI gen. Władysław Langer powołał warunkowo, z braku rozkazu Ministerstwa Spraw Wojskowych – bez formalności poborowych, kobiecy batalion pomocniczej służby wojskowej pod dowództwem inspektorki PWK Haliny Wasilewskiej. (…) Batalion liczył ponad 150 żołnierzy. (…) Utworzono zespół gospodarczy dla obsługi dowództwa Brygady ON i batalionu. Powołano też kilka grup propagandowych. (…) Doraźnie tworzono zespoły do różnych prac związanych z obroną przeciwlotniczą i odgruzowywaniem państwa. Najliczniejsze były zespoły przeciwczołgowe, utworzone przy liniowych oddziałach ON, zaopatrywano je w butelki z benzyną, które przygotowywał duży zespół kobiet w hali sportowej przy ul. Jabłonkowskich. Praca trwała tam bez przerwy, gotowe butelki w potrzebnej ilości dowożono terminowo do drużyn przydzieloną ciężarówką, obsługiwaną przez własny personel.
W groźnej dla obrony miasta sytuacji, jaka wytoczyła się 12 września wobec niespodziewanego ataku czołgów niemieckich od ul. Grodeckiej, Kortymowe Góry i Góry Kadeckiej, walczące tam oddziały skutecznie wspomogła 10-osobowa grupa ochotniczek, która dowoziła im w alarmowym tempie broń, amunicję i granaty z magazynu Okręgowego Urzędu WFiPW przy ul. Kurkowej, nie bacząc na nalot lotniczy na ulicę. Atak czołgów został zatrzymany.
Dnia 15 września otrzymano spóźnione rozkazy Min. Spraw Wojskowych i natychmiast została powołana komisja poborowa, w skład której weszły inspektorki PWK: dr Zofia Franio, Halina Piwońska, Wiktoria Stokowska. Przystąpiła ona do pracy, ale nie ukończyłą jej, bowiem przed wkroczeniem do Lwowa wojsk radzieckich kobiecy batalion został 20 września rozwiązany. (…) ”